ਟੋਰਾਂਟੋਂ, 25 ਸਤੰਬਰ : ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 1.7% ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ 2.1% ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ 13 ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਸਿੱਖ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 15 ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਤੀਜੀ ਵੱਡੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਪੀਐਮ ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ 2016 ਵਿੱਚ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੀ ਕੈਬਨਿਟ ਵਿੱਚ ਪੀਐਮ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਕੈਬਨਿਟ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਮੰਤਰੀ ਹਨ। 126 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ 1897 ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਮੇਜਰ ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਮੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਸਾਲਦਾਰ, ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋਏ। 1980 ਤੱਕ ਇਹ ਕਬੀਲਾ ਵਧ ਕੇ 35 ਹਜ਼ਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਕਈ ਗੁਣਾ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ 7.70 ਲੱਖ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਿਆ।
1897 ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਸੀ ਰਿਸਾਲਦਾਰ ਮੇਜਰ ਕੇਸੂਰ ਸਿੰਘ
ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਮਦ 1897 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੀ ਡਾਇਮੰਡ ਜੁਬਲੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਮੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਸਾਲਦਾਰ ਮੇਜਰ ਕੇਸੂਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 1897 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਨਿਵਾਸੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਵੈਨਕੂਵਰ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਸੈਨਿਕ ਜੈਅੰਤੀ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੀ ਡਾਇਮੰਡ ਜੁਬਲੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੈਸੀਫਿਕ ਰੇਲਵੇ, ਲੰਬਰ ਮਿੱਲਾਂ ਅਤੇ ਖਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ ਗੋਰੇ ਕਾਮਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਭਾਰਤ ਭੇਜਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਆਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਪੈਸਾ ਸੀ। ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
1900 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਲਹਿਰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ : ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਗਰੇਵਾਲ
ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਕੈਲਗਰੀ, ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਵਿੱਚ ਕਲਾਸਿਕ ਅਤੇ ਧਰਮ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ 1900 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਲਹਿਰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਅਤੇ ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵੰਡ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਅਸਥਿਰਤਾ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਰਤਾਨਵੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵੱਖ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹਿਜਰਤ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। 1960 ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੁਨਰਮੰਦ ਸਿੱਖ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਉੱਚ-ਸਿੱਖਿਅਤ ਸਨ, ਪੂਰੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਤੋਂ ਵਿੰਡਸਰ ਤੱਕ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਗਲਿਆਰੇ ਵਿੱਚ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਦੀ ਗਈ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਰ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਅਸਥਾਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨੈੱਟਵਰਕਿੰਗ ਨੂੰ ਵੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਾਧੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
1914 ਨੂੰ ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਕੈਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚਿਆ
23 ਮਈ 1914 ਨੂੰ ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਨਾਂ ਦਾ ਜਾਪਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਜਹਾਜ਼ 'ਚ 376 ਭਾਰਤੀ ਯਾਤਰੀ ਸਵਾਰ ਸਨ। ਇਸ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਵੱਲੋਂ ਫੰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 23 ਜੁਲਾਈ 1914 ਨੂੰ ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਜਹਾਜ਼ ਕਲਕੱਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਸ ਵਿੱਚ 28 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਲਗਭਗ 100 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, 23 ਮਈ, 2016 ਨੂੰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇਸ ਨਸਲੀ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ ਸੀ।
ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1991 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਧਣ ਲੱਗੀ
2021 ਦੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 2.1 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਆਓ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ ਵੱਲ ਪਰਵਾਸ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1991 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਧਣ ਲੱਗੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੋਇਆ ਸੀ।
